Endometriozis hastalığı ve çikolata kisti nedir?

Endometriozis, Türkçe karşılığı olmayan ve sadece kadınlarda gözlenen bir hastalıktır. Rahim iç dokusunun (endometrium), rahim dışında, karın iç boşluğunda özellikle kasık bölgesinde gelişip büyümesidir. En sık yumurtalıklarda, tüplerde ve rahmin ön ve arkasında gözlenir. Endometriozis kadınlarda yumurtalıkları tutar ve buna bağlı olarak kist oluşur ise bu kist “çikolata kisti” olarak adlandırılmaktadır.

Rahim dışında büyüyen bu doku aynen rahim iç dokusu gibi hormon uyarılarına cevap verir, adet döneminde olduğu gibi karın içinde kanamalara neden olur ve buna bağlı olarak şikayetler ortaya çıkabilir.

Endometriozis neden olur?

Bu konu hala çok net anlaşılabilmiş değildir. En yaygın teori âdet kanaması ile birlikte bir miktar kanın tüpler aracılığı ile karın iç boşluğuna dökülmesi ve canlı endometrium hücrelerinin burada tutunup çoğalarak hastalığa neden olmasıdır. Ancak başka oluşum mekanizmalarına ait teoriler de bulunmaktadır.

Endometriozisin belirtileri nelerdir?

Endometriozis tipik olarak kasık ağrısına neden olur ve hamile kalmayı güçleştirir. Ağrı özellikle adet döneminde veya sürekli olabilir. Ayrıca cinsel ilişki ile ağrı olması da endometriozisi olan kadınlarda sık gözlenen bir durumdur. Bazı kadınlarda idrar veya büyük abdest yaparken de ağrı ortaya çıkabilir. Ancak bu şikayetlerin başka hastalıklara bağlı olarak da gelişebileceği unutulmamalıdır. Bununla birlikte endometriozisi olan bazı kadınlarda hiçbir şikâyet olmayabilir.

Endometriozis varlığında hamile kalmak güçleşir. Hamileliğin daha zor gerçekleşmesinin nedeni genel olarak endometriozise bağlı karın içi yapışıklıklardır. Özellikle tüpleri ve yumurtalıkları içine alan yapışıklıkların varlığında gebelik elde etme olasılığı daha da azalmaktadır. Ayrıca çikolata kist veya kistleri, yumurtalık faaliyetlerini baskılayabileceği için, hamile kalmayı güçleştiren faktörler olarak bilinmektedir.

Önemli Not! Endometriozisi olan kadınlar eğer gebe kalırlarsa, endometriozis veya çikolata kistlerinin gebelik üzerine olumsuz etkisi olmadığı gibi, gebeliğin endometriozis üzerine olumlu ve yatıştırıcı etkisi vardır.

Endometriozis teşhisi nasıl konur?

Endometriozis için özel bir muayene bulgusu veya bir test yoktur. Endometriozisin kesin tanısı için laparoskopi (göbek deliğinden yapılan küçük bir kesi ile karın boşluğuna gönderilen bir kamera yardımıyla inceleme yapılması işlemi) yapılmalıdır. Laparoskopi sırasında endometriozis alanları tespit edilirse, aynı anda tedavi de gerçekleştirilir.

Endometriozis tedavisi nasıl yapılır?

Endometriozis tedavisinde asıl şikâyete yönelik olarak tedavi planlanır. Ana şikâyet ağrı ise genellikle ilaç tedavisi uygulanırken, problem hamile kalamamak ise daha çok cerrahi tedaviler veya tüp bebek ön plandadır.

Ağrı tedavisinde ağrı kesiciler, doğum kontrol hapları veya bazı hormon içeren ilaçlar ya da hormonlu spiral (Mirena®) kullanılmaktadır. Ayrıca adetlerin kesilmesine ve geçici menopoz oluşmasına neden olan ilaçlar da kullanılabilir. Ancak ilaç tedavisi hamile kalmayı planlayan hastalar için uygun değildir, çünkü bu ilaçlar da temel olarak hamileliği engellemektedirler. Bu nedenle gebelik istemi olan endometriozis hastalarında öncelikli yaklaşım cerrahi veya tüp bebek olacaktır.

Endometriozis ameliyatında öncelikle laparoskopi kullanılır. Amaç karın içinde gözlenen tüm endometriozis ile ilişkili dokunun çıkarılması veya tahrip edilmesidir. Eğer endometriozise bağlı ağrı çok şiddetli, daha önceden geçirilen ameliyat veya ameliyatlara rağmen sorun çözülememiş ve hastanın çocuk beklentisi yok ise rahim ve yumurtalıkların alınması çözüm olabilir. Ancak bu düzeydeki bir cerrahi işlem sadece belirli şartlarda uygulanmalıdır.

Çikolata kisti (endometrioma) nedir?

Endometriozis hastalığının yumurtalıkları tutması ve kist oluşturması halinde meydana gelen bu kiste çikolata kisti denir. Bu kistlere çikolata kisti adı verilmesinin nedeni, kistin çikolata kremasına benzeyen eskimiş kan ile dolu olmasıdır. Çikolata kistleri ultrason sırasında görülebilir veya muayene sırasında tespit edilebilir. Genellikle iyi huyludur ancak kasık ağrısı veya kısırlık (infertilite) nedeni olabilir.

Çikolata kisti tedavisi nasıl yapılır?

Çok zor bir soru ve cevabı ne yazık ki net değil. Çikolata kistlerinin herhangi bir ilaç ile yok edilmesi olası mümkün değildir; bu nedenle eğer tedavi yapılacaksa bu tedavi ameliyat olmalıdır. Bununla birlikte, çikolata kistlerinin cerrahi olarak çıkarılması için öncelikle hastanın bir şikayetinin olması veya kontrollerde kistin büyümesi gerekir. Ayrıca ameliyat ile tanı doğrulanır ve çikolata kistinin patlaması gibi olası riskler de önlenir. Şikayet olmaması durumunda veya çok küçük (< 4 cm) kistlerin varlığında cerrahi tedavi öncelikli değildir. Ancak küçük çikolata kistleri zamanla büyüyerek şikayetlere neden olabilir ve bu noktada çıkarılabilirler.

Çikolata kisti ameliyatının riski var mı?

Çikolata kistlerinin cerrahi olarak çıkarılması, diğer kistlerden farklı olarak yumurtalık kapasitesine zarar verebilmektedir. Çünkü kist duvarı (kapsülü) yumurtalık dokusu ve yumurta hücreleri ile iç içedir; bu nedenle kistin yumurtalık dokusundan ayrılması sırasında birçok yumurta hücresi de kist duvarı ile birlikte ayrılmaktadır. Bu da yumurtalık rezervini olumsuz etkilemekte ve gelecekte adet düzensizliğinden erken menopoza kadar uzanan bir dizi probleme yol açabilmektedir. Bununla birlikte, çikolata kistlerinin alınmaması halinde uzun dönemde yumurtalık dokusuna zarar verdiğine dair kanıtlar mevcuttur.

Çikolata kisti nedeniyle ameliyat oldum, tekrar eder mi?

Endometriozis tekrar etme özelliği olan bir hastalıktır ve çikolata kistlerinin ameliyat ile çıkarılmasını takip eden 5 yıl içinde %30’un üzerinde yeniden tekrarladığı bilinmektedir. Genç hastalarda ve yaygın hastalığı olan kadınlarda tekrar etme olasılığı daha yüksektir. Bu nedenle ameliyat sonrasında kistlerin veya hastalığın tekrar etmesini önlemek amacıyla doktorunuz bazı ilaçlar verebilir. Bu ilaçlar arasında doğum kontrol hapları, “GnRH agonistleri” olarak adlandırılan ve yumurtalık faaliyetlerinin baskılayarak geçici bir süre ile menopoz durumu meydana getiren ilaçlar, “progesteron” hormonu içeren haplar, iğneler veya hormonlu spiral sayılabilir. Bu tür bir tedavi sıklıkla ameliyat sonrası 6 ay ile 1 yıl kadar kullanılır. Ancak gebelik isteyen bir hasta için ameliyat sonrasında ilaç tedavisinin kullanılması uygun değildir, çünkü bahsi geçen ilaçlar aynı zamanda gebelik oluşmasına da engel olmaktadır.

Endometriozis veya çikolata kisti nedeniyle ameliyat edilen ve rahim ve yumurtalıkları alınan ileri yaştaki kadınlarda hastalığın tekrarlama olasılığı çok düşüktür. Bunun nedeni yumurtalıkların alınmış olması ve buna bağlı olarak “östrojen” hormonunun vücutta en alt seviyelere düşmüş olmasıdır. Ancak yumurtalıkları alınan bir kadın menopoza girmiş olacağı için, menopoz döneminde tek başına östrojen hormonu ile yapılacak hormon tedavisi hastalığın tekrarlamasına neden olabilir. Bu nedenle endometriozis veya çikolata kisti nedeniyle rahim ve yumurtalıkları alınan kadınlarda gerekli görülür ise östrojen ve progesteron kombine edilerek verilmelidir.