Polikistik over sendromu (PCOS)

Polikistik over sendromu (PCOS) olan kadınlarda yumurtalıkların çeperine doğru yerleşmiş çok sayıda küçük (milimetrik) kistler bulunur. Bu kistler aslında yumurtalık içinde gelişmeye çalışan ancak bunu başaramamış yumurta hücrelerini taşıyan içi sıvı dolu keseciklerdir (follikül).

Polikistik over sendromu olan kadınlarda sıklıkla adet düzensizliği, tüylenmede artış, sivilceler ve saç dökülmesi izlenir. Gebelik planlayan kadınlarda ise hamile kalmayı güçleştirebilir.

PCOS kadınlar arasında oldukça sık gözlenen bir hastalıktır ve %5 oranında izlenmektedir.

Polikistik over sendromunun nedeni nedir?

Nedeni tam olarak anlaşılabilmiş değildir. Beynin alt kısmında yer alan ve “hipofiz” adı verilen bir bezden salgılanan “LH” hormonu, polikistik over sendromu hastalarında daha yüksektir. LH hormonu etkisi ile yumurtalıklardan daha fazla miktarda erkeklik hormonu salgılanmakta ve bu da şikayetlere neden olmaktadır. Ayrıca polikistik over sendromu olan kadınların yumurtalıkları olması gerektiği gibi çalışmaz ve tembeldir. Normal şartlarda kadınlar, bir adet dönemi boyunca yumurtalıkları içinde bir yumurta hücresini follikül adı verilen içi sıvı dolu bir kesecik içinde büyütür ve olgunlaştırırlar. Ancak, PCOS olgularında tek bir büyük follikül yerine çok sayıda küçük kist ortaya çıkar. Bu nedenle yumurta gelişimi olmaz ve hormonlarda düzensizlik ortaya çıkar. Yumurta gelişmediği veya atılamadığı için de hamile kalmak güçleşmektedir.

Polikistik over sendromunu ne zaman ortaya çıkar?

PCOS’a bağlı şikayetler genellikle ergenlik döneminde ortaya çıkar ancak bazen geç ergenlik dönemine kadar herhangi bir bulgu vermeyebilir. Bununla birlikte şikayetler yaşın ilerlemesi ile birlikte azalır ve 35 yaşından sonra kadınlar daha normal bir düzen gösterirler. Menopoz döneminden sonra ise polikistik over sendromuna bağlı şikayetler gözlenmez.

Polikistik over sendromunun belirtileri nelerdir?

PCOS’a bağlı olarak pek çok belirti tanımlanmış olsa da genellikle gözlenen belirtiler:

• Âdet düzensizliği (genellikle gecikme gözlenir)
• Kilo alımı ve obezite
• Tüylenmede artış
• Saç dökülmesi
• Sivilce
• Hamile kalmakta güçlük

Bunlarla birlikte eğer uygun tedavi uygulanmaz ise uzun dönemde PCOS bazı sağlık sorunlarının gelişmesine de neden olabilir:

• Şeker hastalığı
• Yüksek kolesterol ve kalp hastalıkları (özellikle kalp damar tıkanıklıkları)
• Uyku apnesi olarak bilinen ve uyku sırasında soluk alıp vermenin kesildiği durumlar; Uyku apnesi PCOS hastalarının yaklaşık olarak yarısında gözlenir ve gün içinde hasta halsiz ve uykuludur.
• Tanısı için uyku testlerine ihtiyaç vardır.
• Kanser (rahim, yumurtalık ve muhtemelen meme kanseri)

Polikistik over sendromunun tanısı nasıl konur?

Kandaki hormon seviyelerindeki değişimler ile şeker ve kolesterol düzeyini değerlendirmek için kan testleri yapılır. Ayrıca ultrason ile yumurtalıklarda küçük kistlerin yumurtalık çeperine yakın bir şekilde yerleşmiş olarak göründüğü tipik görüntünün varlığı araştırılır.

Polikistik over sendromu hastalarında kanda androjen adı verilen erkeklik hormonlarının (testosteron, 17 hidroksi-progesteron, DHEAS) yüksek olması ve bu hormonların yükselmesine neden olabilecek başka bir hastalığın bulunmaması teşhiste önemlidir. Ayrıca kandaki LH ve insülin hormon seviyelerinin yüksek olması PCOS tanısında faydalı olabilir. Âdet düzensizliğine neden olan diğer sebeplerin ayrımında, kanda süt hormonu (prolaktin) ve tiroid homon seviyelerinin değerlendirilmesi gerekebilir.

Polikistik over sendromu nasıl tedavi edilir?

Polikistik over sendromunun tedavisi yoktur. Uygulanan tedavilerde amaç, ortaya çıkan belirti ve şikayetleri ortadan kaldırmaktır. Birçok hasta küçük kistlere yönelik olarak yapılacak bir tedavinin sorunu ortadan kaldıracağına inanmaktadır ancak yumurtalık içinde gözlenen kistler sorunun nedeni değil, sonucudur.

Tedavi şekli hastanın çocuk isteği olup olmamasına bağlı olarak değişir. Eğer çocuk isteği yok ise âdetlerin düzenlenmesi, tüylenmenin ve saç dökülmesinin azaltılması amacıyla doğum kontrol hapları kullanılır. Ayrıca doğum kontrol hapları rahim ve yumurtalık kanserine karşı da koruyucudur. Ancak unutulmaması gereken gerçek şudur ki, doğum kontrol hapları hastalığı değil, ona bağlı gelişen şikayetleri tedavi etmektedir. Bu nedenle doğum kontrol hapları kullanılırken düzelen âdet ve ortadan kalkan şikayetler doğum kontrol haplarının bırakılmasını takiben yeniden ortaya çıkacaktır.

Tüylenmenin azaltılması ve saç dökülmesinin engellenmesi için “antiandrojen” adı verilen bir grup ilaç da kullanılabilir. Şeker hastaları için kullanılan bazı hapların da polikistik over sendromu hastalarında şikayetleri azalttığı bilinmektedir. Ancak bu grup ilaçlar ancak sadece bir grup PCOS hastasında, özellikle kan insülin düzeyi yüksek ve kilolu hastalarda işe yaramaktadır.

Sivilcelere karşı çeşitli losyonlar veya antibiyotikler kullanılırken, ortaya çıkan tüyler ise tüy dökücü yöntemler ile (lazer epilasyon veya elektroliz) tedavi edilebilir. Birçok kadın tüy dökücü yöntemlerin tüylerin daha da hızlı büyümesine neden olabileceği konusunda endişelidir; ancak bu doğru değildir.

Gebelik arzusu olan kadınlarda ise yumurta gelişimini ve atılmasını kolaylaştıran tedaviler uygulanır. PCOS hastalarında ek bir sorun yoksa uygun tedaviler ile gebelik mümkündür, ancak hamile kalmak biraz zaman alabilir. Bu dönemde eğer kilolu bir hasta iseniz egzersiz yapmak ve kilo vermek gebelik ihtimalini artıracaktır.

DİKKAT! Doğum kontrol haplarına bağlı olarak bulantı, göğüslerde hassasiyet ve şişkinlik meydana gelebilir. Ancak bu etkiler genellikle birkaç ay içinde kaybolur. Birçok kadın doğum kontrol haplarına bağlı olarak kilo alacakları endişesi taşısa da, günümüzde kullanılan düşük doz hormon içeren hapların böyle bir yan etkisi yoktur.

Polikistik over sendromu hastasıyım, benim yapabileceğim bir şeyler var mı?

Tabi ki…

Öncelikle kilo vermek hem âdet düzenini sağlayacak, hem de hamile kalmak istiyorsanız gebelik şansını artıracaktır. Diyet ile birlikte egzersiz yapmak kilo vermeyi kolaylaştırır ve polikistik over sendromuna bağlı şikayetlerin gerilemesine neden olur. Vücut ağırlığının %5’inin kaybı oldukça yardımcı olacaktır. Ancak hızlı kilo vermek, tahmin edilenin aksine fayda değil zarar getirebileceğinden, doktorunuz ile görüştükten sonra sizin için uygun olan bir programa başlamalısınız.

Polikistik over sendromunda metformin adlı ilacın yeri var mı?

Metformin şeker hastalarında, kan şekerinin düşürülmesi amacıyla kullanılan bir hap şeklinde bir ilaçtır. Günümüzde piyasada çeşitli marka ve isimler altında (Diaformin®, Glucophage®, Glange®, Gluforce®, Glukofen®,Gluformin®,Glifor®,Glinext®,Glukotard®, Matofin®, Metfull®,Metvel® vb) reçete ile satılmaktadır. Metformin polikistik over sendromu olan hastalar arasında en çok kilolu, kan insülin düzeyi yüksek veya vücutta insüline karşı direnç olan hastalarda faydalıdır.

Âdet düzensizliği olan polikistik over hastalarında ilk tercih doğum kontrol hapları iken, doğum kontrol hapları kullanamayan hastalarda metformin tercih edilebilir. Ayrıca metformin hastaların kilo vermesine de yardımcıdır. Ancak metformin bir kilo verme veya diyet ilacı değildir; sadece diyet ve egzersiz yapan bir hastada kilo vermeyi kolaylaştırır.

Bununla birlikte metformin hamile kalmak isteyen veya aşırı tüylenmesi olan hastalarda uygun bir tedavi ajanı değildir.

Polikistik over sendromu olan hastalarda gebelik için tedavi nasıl uygulanır?

Polikistik over sendromunda temel sorun yumurtalıkların arzu edilen şekilde her ay olgun bir yumurta geliştirememesi veya yumurtanın atılamamasıdır. Bu nedenle hastalar hamile kalmakta güçlük çekmektedirler.

PCOS’ta gebelik elde etmek için uygulanan tedaviler en fazla kilolu (obez) olmayan hastalarda başarılı olmaktadır. Bu nedenle gebelik için tedaviye başlamadan önce hastanın egzersiz ve diyet programı ile toplam vücut ağırlığının %5-10’unu kaybetmesi hem âdetleri düzenli hale getirecek, hem de hamile kalma şansını artıracaktır.